Τι θα κάνουμε το RDF ή, πότε θα διδαχθούμε από τα λάθη μας;

Η μέχρι σήμερα εμπειρία από το ΕΜΑΚ

Φαίνεται ότι οι πολλές, αλλά μικρές επενδύσεις στην ανακύκλωση και οικιακή κομποστοποίηση, που προτείναμε, δεν ήταν συμβατές με τους στόχους του ενός, αλλά πολύ ακριβού και προβληματικού ΕΜΑΚ. Αντί λοιπόν της παραπάνω πολιτικής διαχείρισης των απορριμμάτων, επιλέχθηκε, τη δεκαετία του 90’, η δημιουργία τριών ΧΥΤΑ και τριών ΕΜΑΚ στην Αττική, εκ των οποίων μόνο ο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων – Φυλής και το ΕΜΑΚ Άνω Λιοσίων κατασκευάστηκαν μέχρι σήμερα. Μάλιστα, σχετικά με το ΕΜΑΚ θα πρέπει να επισημανθούν τα εξής:

Κατασκευάσθηκε και λειτούργησε με καθυστέρηση τουλάχιστον 6 ετών, με βάση το αρχικό χρονοδιάγραμμα.

Κόστισε τουλάχιστον τριπλάσια, με βάση τον αρχικό προϋπολογισμό.

Το παραγόμενο κομπόστ δεν έχει εμπορική αξία (π.χ. για την αγροτική παραγωγή) και οι χρήσεις του, όπως αναφέρθηκε, είναι οριακές (κάλυψη απορριμμάτων στο ΧΥΤΑ).

Παρήγαγε συνολικά τουλάχιστον 100.000 τόνους υπολειμμάτων - RDF τα έτη 2005 και 2006, και από το 2007 περίπου 100.000 τόνους ετησίως, οι οποίοι μέχρι σήμερα καταλήγουν στο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων – Φυλής. Πληρώνουμε δηλαδή τα τελευταία έτη πανάκριβα για να διαχωρίσουμε τα υλικά των απορριμμάτων μας και μετά τα θάβουμε και γεμίζουμε το μοναδικό ΧΥΤΑ της Αττικής (!!!). Μοναδικό όφελος είναι η κάποια μείωση των απορριμμάτων που καταλήγουν στο εργοστάσιο και η ανάκτηση κάποιων ποσοτήτων μετάλλων κυρίως και χαρτονιών πριν την είσοδο των απορριμμάτων στο εργοστάσιο.

Τι κάνουμε το RDF;

Οι λανθασμένες κατ’ εμάς επιλογές, οδηγούν και σε αποτελέσματα, για τα οποία θα πρέπει να αναζητηθούν λύσεις οι οποίες είναι δύσκολες. Έτσι, από τη λειτουργία του ΕΜΑΚ δημιουργείται μια μεγάλη ποσότητα RDF και μπαίνει επιτακτικά το δίλημμα: ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΟ RDF;

Η θέση της ΟΕΑ σε αυτό το θέμα έχει δύο σκέλη:

Α. Δραστική Μείωση του παραγόμενου RDF

Η βασική αντιμετώπιση του προβλήματος RDF είναι η πρόληψη, δηλαδή να μειωθούν σημαντικά οι παραγόμενες ποσότητες RDF τουλάχιστον στο 1/8-1/10 της σημερινής ετήσιας ποσότητας. Αυτό μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους και δράσεις:

Με επέκταση και ολοκλήρωση των προγραμμάτων ανακύκλωσης συσκευασιών με διαλογή στην πηγή (χωριστούς κάδους για κάθε υλικό) σε όλους τους ΟΤΑ της Αττικής, ώστε τα απορρίμματα που θα οδηγούνται στο ΕΜΑΚ να περιέχουν πολύ λιγότερες ποσότητες χαρτιού, πλαστικών και άλλων υλικών, που γίνονται RDF στο ΕΜΑΚ. Ουσιαστικά η μονάδα τότε θα λειτουργεί ως μονάδα κομποστοποίησης.

Να ελαχιστοποιηθεί η ποσότητα RDF (υπολειμμάτων), που παράγεται στα κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών (ΚΔΑΥ), από το πρόγραμμα των «μπλε» κάδων της ΕΕΑΑ. Αυτό μπορεί να γίνει με τοποθέτηση, όπου υπάρχει μπλε κάδος και ενός επιπλέον κάδου μόνο για το χαρτί/χαρτόνι, ο οποίος θα αδειάζει και θα οδηγείται για ανακύκλωση στις χαρτοβιομηχανίες και δεν θα πηγαίνει στα ΚΔΑΥ για διαλογή. Αυτό θα συμβάλει στη μείωση των υπολειμμάτων που είναι σήμερα της τάξης του 25-30% των συλλεγόμενων στους μπλε κάδους ανακύκλωσης συσκευασιών. Έτσι θα μειωθούν οι προς τελική διάθεση ποσότητες RDF. Επίσης, η αφαίρεση του χαρτιού/χαρτονιού (συμπεριλαμβανομένων των εφημερίδων/περιοδικών) από το σημερινό μπλε κάδο (ίσως και 80% των συλλεγόμενων συσκευασιών) θα δώσει τη δυνατότητα, ώστε η διαλογή των υπολοίπων υλικών στα ΚΔΑΥ να γίνεται πολύ καλύτερα με συνέπεια την περαιτέρω μείωση των υπολειμμάτων (RDF) από τα ΚΔΑΥ.

Για την επιτυχία των δύο προηγούμενων προτάσεων θα πρέπει να γίνουν πολύ καλά οργανωμένα και εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης των δημοτών, ώστε να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στις αυξημένες ανάγκες διαχωρισμού των υλικών.

Β. Μεθοδολογία και κριτήρια επιλογής της τελικής διαχείρισης του RDF

Εφόσον καταβληθεί κάθε προσπάθεια ελαχιστοποίησης του παραγόμενου RDF, με τους παραπάνω ή και άλλους τρόπους, τότε σε σχέση με την τελική διάθεση θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής:

Με βάση τα σημερινά ελληνικά δεδομένα και την διεθνή εμπειρία, η τελική διάθεση/διαχείριση του RDF μπορεί να γίνει α) σε ΧΥΤΑ, β) σε λιγνιτικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, γ) σε εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου και δ) σε χαρτοβιομηχανίες. Και οι 4 επιλογές δημιουργούν, ενδεχομένως, επιπλέον «εξωτερικό» περιβαλλοντικό κόστος από το υπάρχον, το οποίο αναφέρεται στα εξής:

Στις επιπτώσεις στις κλιματικές αλλαγές

Στις επιπτώσεις στην υγεία λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Στις επιπτώσεις στην υγεία λόγω ρύπανσης του εδάφους

Στο «κοινωνικό» κόστος π.χ. μείωση αξίας της γης κ.α.

Είναι γνωστό ότι η ευρύτερη περιοχή των Άνω Λιοσίων δοκιμάζεται εδώ και δεκαετίες από τη λειτουργία της χωματερής και του ΧΥΤΑ, όπως επίσης είναι γνωστό ότι και περιοχές που γειτνιάζουν με λιγνιτικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ή τσιμέντου αντιμετωπίζουν σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα και προβλήματα υγείας των κατοίκων.

Θεωρώντας ως προϋπόθεση, ότι σε όλες τις πιθανές επιλογές τελικής διάθεσης του RDF τηρούνται όλες οι προϋποθέσεις της ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας (μεταξύ των οποίων και τα όρια των αέριων εκπομπών - Οδηγία 2000/76/EC) (δηλαδή αποκλείονται όσες επιλογές δεν πληρούν την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία), για να μπορέσουμε με επιστημονικά κριτήρια να επιλέξουμε τη βέλτιστη κοινωνικά επιλογή θα πρέπει:

Να εξετασθούν οι πιθανές εναλλακτικές επιλογές τελικής διάθεσης του RDF, δηλαδή ο ΧΥΤΑ Φυλής ή άλλος πιθανός ΧΥΤΑ, πιθανά λιγνιτικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, πιθανές χαρτοβιομηχανίες και πιθανά εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου, και να προσδιορισθεί το επίπεδο του υπάρχοντος συνολικού «εξωτερικού» περιβαλλοντικού κόστους από τη λειτουργία τους στην ευρύτερη περιοχή. Η βέλτιστη επιλογή από αυτή τη διερεύνηση είναι να επιλεγούν ως υποψήφιες λύσεις διάθεσης του RDF, οι 2-3 επιλογές με το μικρότερο συνολικό «εξωτερικό» περιβαλλοντικό κόστος.

Για τις 2-3 επιλογές τελικής διάθεσης του RDF, που θα προκύψουν από την προηγούμενη διερεύνηση, θα πρέπει να επιλεχθεί η «λύση» με το μικρότερο περιβαλλοντικό κόστος με βάση επιστημονικά κριτήρια.

Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης τονίζει ότι πρέπει να ξεκινήσουμε πάλι από την αρχή και να οργανώσουμε τη μείωση του παραγόμενου RDF και εν συνεχεία για την μικρή ποσότητα RDF, που μπορεί να παράγεται, θα πρέπει να ακολουθηθεί η μεθοδολογία επιλογής που παρουσιάσθηκε παραπάνω.

Σχετικά με τη διάθεση του RDF σε τσιμεντάδικο;

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι από πρόσφατη εκπονούμενη έρευνα του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Σκούρτος, Κυρκίτσος και Κοντογιάννη, 2007) βασισμένη στην επίσημη σχετική μεθοδολογία αξιολόγησης της Ε.Ε. έχει διαπιστωθεί ότι εάν το RDF διατεθεί σε εργοστάσιο καύσης αποβλήτων, που πληρεί τις τελευταίες πιο αυστηρές προδιαγραφές αντιρρύπανσης της Ε.Ε., αντί στο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων - Φυλής, τότε το συνολικό εξωτερικό κόστος στην πρώτη περίπτωση είναι μικρότερο από το να διατεθεί σε ΧΥΤΑ.

Στην περίπτωση της διάθεσης σε εργοστάσιο παραγωγής τσιμέντου υπάρχει ένα επιπλέον πλεονέκτημα, ότι το τσιμεντάδικο με το RDF υποκαθιστά καύσιμο, άρα μειώνει ακόμη περισσότερο τις αρνητικές επιπτώσεις του στις κλιματικές αλλαγές και το συνολικό του εξωτερικό κόστος σε σχέση με τη λύση ΧΥΤΑ.

Από την άλλη πλευρά, όμως, είναι γνωστό, με βάση διεθνώς αποδεκτούς δείκτες εκπομπών, ότι ένα τσιμεντάδικο εκπέμπει αέριους ρύπους, μεταξύ των οποίων μπορεί να εκπέμπει υδράργυρο και διοξίνες.

Ιδιαίτερα η εκπομπή διοξινών εξαρτάται από την τεχνολογία που χρησιμοποιείται και από τη θερμοκρασία του ηλεκτροστατικού φίλτρου ή του σακκόφιλτρου και μπορεί να κυμανθεί από 0-5 μg TEQ/τόνο παραγόμενου τσιμέντου (UN Environment Programme, 2001). Η χρήση RDF ως εναλλακτικό καύσιμο μπορεί ενδεχομένως να αυξήσει τις εκπεμπόμενες διοξίνες, αφού το RDF μπορεί να περιέχει πλαστικό PVC ή άλλες ουσίες που περιέχουν χλώριο (π.χ. χρώματα κ.α.).

Ο υδράργυρος είναι ίσως πιο «αδύνατο» θέμα για την διάθεση του RDF σε τσιμεντάδικο σε σχέση με τις διοξίνες. Θα πρέπει να εξετασθεί η περιεκτικότητα του RDF σε υδράργυρο και η αποτελεσματικότητα των συστημάτων αντιρρύπανσης στη συγκράτηση του υγραργύρου.

Έτσι, η αύξηση ή μη των ενδεχόμενων εκπεμπόμενων διοξινών ή υδραργύρου θα εξαρτηθεί από τη περιεκτικότητα του υπάρχοντος καυσίμου και του RDF σε χλώριο ή υδράργυρο και από τα τεχνικά χαρακτηριστικά της τεχνολογίας του τσιμεντάδικου και της τεχνολογίας αντιρρύπανσης που χρησιμοποιεί, για τα οποία δεν διαθέτουμε τις απαραίτητες τεχνικές πληροφορίες, τεστ και δεδομένα λειτουργίας για να εκφράσουμε τεκμηριωμένη άποψη.

Τέλος, ένα άλλο θέμα που θα πρέπει να προσεχθεί είναι η αύξηση της περιεκτικότητας του τελικού προϊόντος (τσιμέντο) σε βαρέα μέταλλα (χαλκό, μόλυβδο, χρώμιο, ψευδάργυρο) και σε χλώριο. Η επιβάρυνση αυτή μεταφέρεται στις κατασκευές και θα πρέπει να δοθούν στοιχεία του όλου κύκλου ζωής τους και των πιθανών επιπτώσεων στο περιβάλλον και την υγεία.

Άρα, πριν από οποιαδήποτε τελική διάθεση του RDF σε τσιμεντάδικο, η συγκεκριμένη βιομηχανία πρέπει να προηγηθεί δημόσιος διάλογος και να παρουσιάσει μετρήσεις και στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις από τη χρήση του RDF ως εναλλακτικού καυσίμου του. Μεταξύ άλλων πρέπει να αποδείξει ότι:

Tο υπάρχον «εξωτερικό» περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος σε σχέση με την ευρύτερη περιοχής του είναι σχετικά με άλλες επιλογές χαμηλό,

Διαθέτει κατάλληλα συστήματα αντιρρύπανσης, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αέριες εκπομπές του (και ιδιαίτερα ο υδράργυρος και οι διοξίνες), όταν χρησιμοποιεί ως καύσιμο το RDF, και

Οι επιπτώσεις από την επιβάρυνση του τσιμέντου με βαρέα μέταλλα και χλώριο είναι πραγματικά αμελητέες,

τότε πιθανά η λύση διάθεσης του RDF σε τσιμεντάδικο σε σχέση με ανεξέλεγκτες χωματερές ή ακόμη και οργανωμένους ΧΥΤΑ να έχει μικρότερο συνολικό «εξωτερικό» περιβαλλοντικό κόστος. Όμως, αυτό είναι προς απόδειξη για κάθε υποψήφιο τσιμεντάδικο, που θα θελήσει να παραλάβει το RDF.

Συμπερασματικά

Είναι σαφές ότι ως Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης πιστεύουμε ότι η λύση του προβλήματος διάθεσης του RDF έχει να κάνει ακριβώς με την μείωση της ποσότητας που παράγεται, με την υλοποίηση δηλαδή των μέτρων πρόληψης και δραστικής μείωσης των παραγόμενων ποσοτήτων RDF, τόσο από το εργοστάσιο μηχανικής ανακύκλωση (ΕΜΑΚ) που επεξεργάζεται απορρίμματα που δεν έχουν περάσει από καμία διαλογή στην πηγή, όσο και από τα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) που επεξεργάζονται υλικά συσκευασίας που τοποθετούνται όλα μαζί στους μπλε κάδους ανακύκλωσης χωρίς, όμως, μεγαλύτερη διαλογή των υλικών στην πηγή (χαρτιά, μέταλλα, πλαστικά, γυαλι, κα). Δεν πρέπει να εξετάζουμε το πρόβλημα στο τέλος της διαδρομής του, να αποδεχόμαστε δηλαδή ότι θα παράγεται μια τεράστια ποσότητα, και θα πρέπει αναγκαστικά να βρούμε μια λύση για αυτή την ποσότητα.

Είναι προφανές ότι υπάρχουν διαφορετικές δυνατότητες αν η ποσότητα του παραγόμενου RDF είναι ελάχιστη και άλλες αν συνεχιστεί η σημερινή τάση με δημιουργία μάλιστα και άλλων μονάδων μηχανικής ανακύκλωσης. Εφόσον πρόκειται για ελάχιστη και απόλυτα ελεγχόμενη ως προς τη σύσταση της ποσότητα RDF, αυτή με βάση την διεθνή εμπειρία μπορεί να οδηγηθεί σε ΧΥΤΥ, σε λιγνιτικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σε χαρτοβιομηχανία ή σε τσιμεντάδικο, ανάλογα με το μικρότερο «εξωτερικό» περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος και τη μικρότερη αύξηση του «εξωτερικού» κόστους της κάθε πιθανής περιοχής. Οι επιπτώσεις πρέπει να τεκμηριώνονται με επιστημονικά κριτήρια και να επαληθεύονται από ανεξάρτητο και κοινά αποδεκτό φορέα.

Φίλιππος Κυρκίτσος

Πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης

Βιβλιογραφία

Σκούρτος, Κυρκίτσος και Κοντογιάννη (2007) Εξωτερικό κόστος του ΧΔΑ Άνω Λιοσίων. Δήμος Άνω Λιοσίων, Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου (υπό εκπόνηση).

UN Environment Programme (2001) Standardized Toolkit for Identification and Quantification of Dioxin and Furan Releases. Draft report, January 2001. Prepared by UNEP Chemicals Geneva, Switzerland, inter-Organization programme for the sound management of chemicals IOMC, A cooperative agreement among UNEP, ILO, FAO, WHO, UNIDO, UNITAR and OECD.

http://www.oikologos.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1339&Itemid=205&limitstart=1